Amortisman Uygulaması
Yazımızda, bilinmesine rağmen her dönem akılları karıştıran ve hakkında birçok soru sorulan amortisman konusu ile ilgili kapsamlı bilgilere yer verdik.
Sırası ile amortismanın konusu, hangi varlıkların amortismana tabi olduğu, amortisman yöntemleri, kıst amortisman uygulaması, muhasebe kaydı, iktisadi kıymetlerin satılması ve sigorta tazminatının alınması durumlarında ne yapılacağı gibi birçok konu ele alındı. Daha kapsamlı bilgi için yazımızı okumanızı tavsiye ediyoruz.
1) Amortisman ve Konusu
En basit anlatım ile aktife kayıtlı bir değerin belirli bir süre içinde yok edilmesi işlemidir. Diğer bir deyişle duran varlıkların kullanıldıkları süre içerisinde uğradıkları değer azalışlarının gider yazılmasıdır.
V.U.K.’ nun 313. maddesine göre amortisman; “İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269’uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.”
01.01.2016 tarihinden itibaren, değeri 900,00 TL‘yi aşmayan peştamallıklar ile işletmede kullanılan ve değeri yine 900,00 TL’yi aşmayan alet , edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan gider yazılabilir. İktisadi ve teknik bakımdan bütünlük arz edenlerde bu had topluca dikkate alınır.
2) Amortismana Tabi Varlıklar
V.U.K’ nun 313. ve 314. maddelerine göre; amortisman konusunu teşkil eden varlıklar tanımlanmıştır.
Bunlar;
- Gayrimenkuller,
- Gayrimenkullerin tamamlayıcı, ayrılmaz parça ve ayrıntıları,
- Tesisat ve makineler,
- Gemiler ve diğer taşıt araçları,
- Gayri Maddi Haklar,
- Alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmleri (VUK 313. md.)
Tarım işletmelerince kullanılan meyvelik, dutluk, fındıklık, güllük, incirlik, bağ gibi ağaçlandırılan ve kullanılan tarım tesisleri ve işletmelerde inşa edilmiş her tür yollar ve haklar (VUK 314. md.) arasından bir yıldan daha fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya ve değerden düşmeye maruz bulunanlar olarak sayılmıştır.
3) Amortisman Ayırma Şartları
Bir iktisadi kıymetin amortisman yoluyla itfa edilebilmesi için bazı şartları taşıması gerekir. Bu şartlar iktisadi kıymetin;
- İşletmede bir yıldan fazla kullanılması,
- İşletmenin fiilen tasarrufunda bulunması ve envanter kayıtlarına dahil olması,
- Yıpranma, aşınma veya kıymetten düşmeye maruz kalması, (Boş arazi ve arsalar amortismana tabi olmamakta, ancak tarım tesisleri ile işletmelerde inşa edilmiş olan yollar ve harklar amortismana tabi tutulur),
- Maliyet bedelinin belli bir tutarı aşması, (bu tutar 2016 yılı için 900,00 TL’dir).
4) İktisadi Kıymetlerin Amortismana Tabi Tutulma Nedeni
Amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetlerin sadece alındıkları yılın gelirinin değil, birden fazla yılın gelirlerinin oluşmasına katkı sağlayacak olmalarıdır. Bu sebeple, birden fazla yılın gelirinin oluşmasına katkı sağlayacak olan bu iktisadi kıymetlerin maliyet bedellerinin tamamı satın alındıkları yıl gider yazılmayıp, gelirin doğumuna katkıda bulunacakları diğer yıllar da düşünülerek amortismana tabi tutulurlar.
5) Amortisman Ayırma Yöntemleri
Vergi Usul Kanunu’na göre, mükellefler amortismana tabi iktisadi kıymetlerin itfasında;
– Normal amortisman ya da
– Azalan bakiyeler
yöntemlerinden birini seçebilirler. Bu iki yöntemden başka, sabit kıymetlerin olağandışı nedenlerle normalin üzerinde değer kaybına uğraması durumunda fevkalade amortisman yöntemini de kullanabilirler.
a) Normal amortisman;
V.U.K.’nun 315. maddesine göre; normal amortisman yönteminde, Mükellefler amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini Maliye Bakanlığının tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.
b) Azalan bakiyeler usulüne göre amortisman;
V.U.K.’nun mükerrer 315. maddesine göre; bilanço esasına göre defter tutan mükellefler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini azalan bakiyeler yöntemi ile yok edebilirler.
Azalan bakiyeler yönteminde, iktisadi kıymetin net aktif değerine kayıtlı değerinden birikmiş amortismanlar düşüldükten sonra kalan değer), normal amortisman oranının 2 katı oranda amortisman ayrılır. Ancak burada oran, en fazla %50 olarak uygulanır. Amortisman süresinde bir farklılık söz konusu olmayıp normal amortismanda olduğu gibi amortisman tablosunda yayınlanan faydalı ömürler üzerinden amortisman ayrılır. Sürenin sonunda son yıla devreden bakiye değer varsa, son yıl tamamen yok edilir.
c) Fevkalade Amortisman;
V.U.K.’nun 317. maddesine göre; amortismana tabi olup,
- Yangın, deprem , su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden,
- Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen,
- Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;
Menkul ve gayrimenkullere, haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine, Maliye Bakanlığı gerekirse ilgili Bakanlıklarında görüşü alınarak her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı “Fevkalade Amortisman” oranı tespit edilir ve mükellefler bu oranı kullanarak amortisman ayırabilirler.
6) Amortisman Usulünün Değiştirilmesi
- Bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman yöntemlerinden sadece birisi uygulanabilir,
- Azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne geçilebiliyorken,
- Normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başlandıktan sonra bu usulden dönülemez,
Yöntem değişikliği amortisman süresini uzatmaz. Amortisman ayırmada sabit kıymetin aktife alınması yeterli olup, kanun gereği amortisman ayrılması için envantere dahil olması ve kullanıma hazır olması yeterlidir. Yöntem değiştirenler keyfiyeti beyannamelerinde veya eski bilançolarında belirtmek zorundadırlar. Kabul edilen yeni yöntem bu bildirimin yapıldığı beyannamenin geçerli olduğu dönemden itibaren dikkate alınır. Bu takdirde henüz yok edilmemiş olan değer, bakiye amortisman süresine bölünmek suretiyle eşit miktarla yok edilir.
7) Kıst Amortisman Uygulaması
V.U.K.’nun 320/2. maddesine göre; “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.”
Örnek: Ağustos 2016 ayında 120.000,00 TL’ye satın alınan binek otomobilin ticari işletmesinin aktifine kaydetmiştir.
Bu durumda;
2016 yılında; (120.000,00*0,20) * 5/12 = 10.000,00 TL kıst amortisman ayırmıştır. Kıst amortisman uygulaması nedeniyle dikkate alınmayan; (120.000,00*0,20) * 7/12 = 14.000,00 TL ise itfa süresinin son yılı olan 2020 yılında ayrılacak amortismana eklenecektir. Bu durumda 2020 yılında (120.000,00 * 0,20) + 14.000,00 = 38.000,00 TL amortisman ayırabilecektir.
* Binek araç itfa süresi tamamlanmadan satılırsa ilk yıl gider yazılmayan ve ertelenen 14.000,00 TL’nin satış karından düşülebileceği yönünde görüşler de vardır.
8) Madenlerde Amortisman Uygulaması
V.U.K.’nun 316. maddesine göre; işletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilir.
9) Amortisman Ayırmaya Ne Zaman Başlanır?
İktisadi kıymetlerin aktife girdiği yıldan itibaren amortisman ayrılmaya başlanabilir. Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı uygulanan nispete bölünür. Amortismanın herhangi bir yıl ayrılmaz ya da eksik ayrılırsa amortisman süresi uzatılamaz veya tutar olarak ilave amortisman hesaplanamaz.
Amortisman normal şartlarda yıllık hesaplanması gereken bir gider olmakla birlikte, geçici vergi dönemlerinde de hesaplanılabilir ve döneme isabet eden ilgili tutar gider olarak yazılabilir.
10) Amortismana Tabi Malların Satılması
V.U.K.’nun 328. maddesine göre; amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması durumunda, satım bedel ile envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki fark kâr ve zarar hesabına kaydedilir. İşletme hesabı esasında defter tutan mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı; defterlerinde hasılat veya gider olarak kaydederek takip ederler. Amortisman ayrılmış olanların iktisadi kıymetlerin değeri ayrılan amortismanlar düşüldükten sonra kalan net defter değerleridir. Devir ve trampa satış hükmündedir.
Yine V.U.K.’nun 328. maddesine göre; satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş, teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan elde edilen kâr, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta (kullanımda “549 Özel Fonlar” hesabı tercih edilir) azami üç yıl süre ile tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan kârlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir. Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu kârlar o yılın matrahına eklenir.
11) Amortismana Tabi Malların Sigorta Tazminatı
V.U.K.’nun 329. maddesine göre; Yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen ziyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için alınan sigorta tazminatı, bunların değerinden (amortisman ayrılmış olanlarda amortisman gideri düşüldükten sonra kalan net değerden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kâr veya zarar hesabında izlenir.
“Amortismana Tabi Malların Satılması” bölümündeki yenilenme ile ilgili bölüm aynen sigorta tazminatı için de geçerlidir.
12) Amortismanların Muhasebe Kaydı
Yıl sonunda hesaplanan amortismanlar, hesaplarda ayrıca gösterilerek ilgili bulundukları değerlerden doğrudan doğruya indirilebileceği gibi pasifte ayrı bir karşılık hesabında izlenmesi de mümkündür.
——————————- 7/A Seçeneği ——————————-
770-Genel Yönetim Giderleri
257-Birikmiş Amortismanlar
—————————————-/—————————————
632-Genel Yönetim Giderleri
771-Genel Yönetim Giderleri Yansıtma
—————————————-/—————————————
771-Genel Yönetim Giderleri Yansıtma
770-Genel Yönetim Giderleri
—————————————-/—————————————
690-Dönem Kâr/Zararı
632-Genel Yönetim Giderleri
—————————————-/—————————————
Aynı amortisman kaydının 7/B seçeneği için düzenlenmiş hali;
———————————7/B Seçeneği——————————-
796-Amortisman ve Tükenme Payları
257-Birikmiş Amortismanlar
—————————————-/—————————————
632-Genel Yönetim Giderleri
798-Gider Çeşitleri Yansıtma
—————————————-/—————————————
798-Gider Çeşitleri Yansıtma
796-Amortisman ve Tükenme Payları
—————————————-/—————————————
690-Dönem Kâr/Zararı
632-Genel Yönetim Giderleri
—————————————-/—————————————
Yararlanılan Kaynaklar;
http://www.gib.gov.tr/gibmevzuat
http://muhasebedr.com/amortisman-ayirmada-onemli-hususlar/
http://www.verginet.net/dtt/1/amortisman-ayirma-yontemleri.aspx
